رضا واعظی‌زاده/ سال گذشته بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا در سخنرانی‌اش گفت: « عقربه ساعت نابودی به یک دقیقه به نیمه شب رسیده. ( کنایه از آخرین فرصت) ما باید همین اکنون اقدام کنیم. اگر این‌جا به توافق نرسیم نسل‌های آینده ما را نخواهند بخشید.» آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد هم به حاضران گفت: « شکست ما در این کنفرانس، حکم مرگ ما خواهد بود. خودکشی با کربن بس است.» آلوک شارما رئیس نشست تغییرات اقلیمی در گلاسکو حجت را تمام می‌کند: « این آخرین و بهترین فرصت جهان برای دست‌یابی به اهداف مقابله با گرمایش جهانی و کاهش اثرات مخرب آن است.» منظور او مشخصا این است که تا سال 2050 تولید دی‌اکسید کربن توسط کشورهای تعهدکننده به صفر برسد. با همه این حرف‌ها اما بسیاری از فعالان محیط زیست و حتی نمایندگان بسیاری از کشورها در آن کنفرانس بر این باور بودند که توافق نهایی در cop26 بسیار کمتر از انتظار آن‌هاست.
کنفرانس قبل از گلاسکو نیز 6 سال پیش از آن در پاریس برگزار شده بود اما وعده‌های رهبران 200 کشور جهان در آن به میزان زیادی محقق نشد. همین هم باعث شد که انتظارات از نشست گلاسکو بیش افزایش یابد و اکنون این بار انتظار فشاری زیادی بر نشست شرم‌الشیخ که از این هفته آغاز می‌شود؛ ایجاد کرده‌است.
فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر سال گذشته کمپینی به راه انداخت که در آن یکصد داوطلب از جمعیت‌های ملی نقاط مختلف زمین در ویدیویی تاثیر تغییرات اقلیمی‌بر زندگی حال حاضر خود را نشان می‌دهند و همه آن‌ها در پایان می‌گویند: « تغییرات آب و هوایی زندگی من را تغییر داد. آیا داستان من شما را تغییر خواهد داد؟» اما امسال این فدراسیون و تعدادی از جمعیت‌های ملی عضو آن حضور پررنگی در cop27 خواهند داشت. برگزارکنندگان این نشست قانع شده‌اند که جمعیت‌های ملی صلیب‌سرخ و هلال احمر به عنوان اولین پاسخگوی سوانح ناشی از تاثیرات نامطلوب تغییرات اقلیمی، چالش‌ها و مشکلات زیادی دارند که باید با سران دنیا مطرح کنند و البته تجاربی دارند که در کنترل تبعات تغییرات آب‌وهوایی موثر است.
اما اوضاع در ایران چه‌طور است؟ به طور میانگین هر نفر در دنیا سالانه 4 تن کربن را به هوا می‌فرستد. سبک زندگی، درآمد سرانه، مصرف‌گرایی و سطح استفاده از سوخت‌های فسیلی، این عدد را برای کشورهای مختلف متفاوت می‌کند. هر ایرانی دو برابر این عدد کربن تولید می‌کند. یعنی هر یک از ما سالانه 8 تن کربن تولید می‌کنیم. البته بعضی کشورها بسیار بیشتر از ما آلوده می‌کنند. قطر از کشورهای پیرامون ما به ازای هر نفر سالانه 38 تن دی اکسید کربن وارد جو زمین می‌کند.
متولی برنامه‌ریزی برای کنترل تولید گازهای گلخانه‌ای، پیش‌گیری از تغییرات اقلیمی، شرکت در برنامه‌های جهانی و امضای تعهدات بین‌المللی، قطعا جمعیت هلال احمر نیست. اما همچون بسیاری از اتفاقات دیگر هنگامی‌که بحران و حادثه شکل بگیرد؛ هلال احمر برای امدادرسانی وارد می‌شود. گزارش زیر سال گذشته به مناسبت برگزاری cop26 منتشر شد تا به تعدادی از اقدامات هلال احمر ایران در کنترل آسیب‌های ناشی از بحران‌هایی بپردازد که حاصل تغییرات اقلیمی در ایران هستند. اکنون در آستانه cop27 آن گزارش در زیر بازنشر شده‌است و این سوال دوباره تکرار می‌شود که آیا پیامدهای تغییرات اقلیمی همچون خشکسالی، سبک زندگی شما و عملکرد نهادهای عمومی، دولتی و خصوصی کشور را تغییر داده‌است؟
مقابله با خشکسالی
حسن اسفندیار مدیرکل وقت عملیات و برنامه‌های بشردوستانه جمعیت هلال احمر ایران خبر از تقاضای دریافت کمک‌های جهانی برای مقابله با خشکسالی در جنوب‌شرقی ایران داد. او گفته است: « از فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ، تقاضای صدور فراخوان استمداد برای مبارزه با خشکسالی در ایران خواهیم کرد. همچنین تا قبل از تصویب و انتشار آگهی استمداد، برای رفع سریع مشکلات خشکسالی در جنوب‌شرقی کشور، در ماه‌های آینده اعتباراتی از سوی صندوق اضطراری مقابله با حوادث، در قالب کمک‌های بین المللی در اختیار جمعیت هلال احمر ایران قرار می‌گیرد.»
استمداد، فراخوانی برای جذب کمک‌های اهداکنندگان در سطح جهانی، برای کمک به عملیات پاسخگویی یک جمعیت ملی مثل هلال احمر ایران است که توسط فدراسیون بین‌المللی منتشر می‌شود. این کمک‌ها می‌تواند نقدی و یا غیر نقدی باشد.
اسفندیار تاکید کرده: «کمک‌هایی که گفته شد، راه‌حل‌هایی موقت و کوتاه مدت هستند. این فعالیت‌ها باید با راهکارهای اساسی و بلند مدت پیوند بخورند. ساز و کار ما برای اقدامات اساسی همچون تعمیر و لایروبی قنوات و پروژه‌های خطوط انتقال آب که منجر به تامین آب شرب سالم و پایدار می‌شود؛ انتشار یک اعلامیه‌ی استمداد جهانی توسط فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ است که برای آماده‌سازی آن جهت طرح در فدراسیون، یکی از همکارانمان در مقر صلیب سرخ، مستقر در ژنو را به نام دیوید فیشر به ایران دعوت کرده‌ایم. او با ما هم‌نظر است و خشکسالی در ایران را یک بحران،خطر بزرگ و حادثه‌ی مداوم می‌بیند که باید به آسیب‌دیدگان آن امدادرسانی شود.»
طرح نذرآب
جمعیت هلال احمر چند سال است که طرح نذرآب را در مناطق درگیر خشکسالی در ایران برگزار می‌کند. شهریور 1400 نیز سازمان داوطلبان این جمعیت با حمایت خیرین داوطلب « نذر آب 4 » را در سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب کرمان و خراسان جنوبی اجرا کرد. تفاوت نذرآب امسال با سال‌های قبلی در تمرکز بیشتر بر تامین آب شرب سالم و پایدار بود. در سال‌های قبل توزیع آب معدنی، اهدای مخزن پلی‌اتیلن و ترمیم قنوات انجام می‌شد. اما امسال کار به لوله‌کشی برای رساندن آب به روستاهایی رسید که در وضعیت قرمز تنش آبی بودند.
محمد نصیری رئیس وقت سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر در این‌باره گفت: امسال در روستاهای مشمول طرح نذرآب، 139 هزار و 593 آب معدنی، 13 دستگاه موتور پمپ ، 201 دستگاه تصفیه و 839 تانکر پلی‌اتیلن آب اهدا و 64 هزار و 650 متر لوله کشی انتقال آب انجام شده است.
او ارزش ریالی خدمات ارائه شده در شهریور 1400 را نزدیک به 29 میلیارد تومان می‌داند. البته این عدد صرفا شامل آبرسانی نمی‌شود و توزیع بسته‌های معیشتی و ارائه دارو و خدمات پزشکی با حضور پزشکان و پرستاران داوطلب در روستاها را نیز دربر دارد.
اطفاء حریق جنگل‌ها
روز دوم از نشست گلاسکو، رهبران کشورهای شرکت کننده در کنفرانس، از نهایی شدن توافق برای حفظ جنگل‌ها خبر دادند. این توافق را 110 کشوری امضا می‌کنند که 85 درصد از جنگل‌های جهان در خاک آن‌هاست. این کشورها متعهد می‌شوند تا سال2030 روند جنگل‌زدایی را به طور کامل متوقف کنند.
وضعیت در جنگل‌های ایران هم بسیار نگران کننده است. پاییز سال گذشته مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی نتایج پژوهشی را اعلام کرد که از سوختن 140 هزار هکتار از جنگل‌های ایران در یک دهه گذشته خبر می‌داد. نابودی این جنگل‌ها 169هزار میلیارد تومان خسارت برجا گذاشته است. نکته بسیار تاسف‌آور اینکه براساس همین گزارش 90 درصد آتش‌سوزی‌های مراتع و جنگل‌های ایران عمدی و ناشی از عوامل انسانی دانسته شده است.
تابستان امسال نیز همچون سال‌های قبل امدادگران هلال احمر عملیات‌های متعددی را برای اطفاء حریق جنگل‌ها انجام دادند. اما نقش اصلی را بالگردهای این جمعیت بازی کردند. امسال مراتع استان فارس بارها مشتعل شد. جنگل‌های گرگان، انزلی، ساری، کلیبر در آذربایجان شرقی، سردشت، ارومیه، کهکیلویه و بویراحمد در آتش سوختند و هربار بالگردهای هلال احمر 4 تن آب را بر سر آتش ریختند و این‌کار را آنقدر انجام دادند تا از نجات درختان اطمینان حاصل شود.
منوچهر رسولی مدیرعامل وقت شرکت هلیکوپتری نوید جمعیت هلال احمر به ما می‌گوید: « از ابتدای امسال تا پایان مهرماه 268 ساعت پرواز توسط بالگردهای هلال احمر برای اطفا حریق مراتع و جنگل‌های ایران انجام شده است.» رسولی تاکید می‌کند گاهی شدت سوانح به حدی زیاد بود که بالگردهای ارتش و سپاه هم به کمک ما آمده‌اند.
با این حال اما اوضاع وخیم‌تر از این است. امسال تنها در یک مورد حریق، 423 هکتار از درختان بلوط زاگرس سوخت و دلیل آن عوامل انسانی اعلام شد.
البته استفاده از بالگردهای امداد و نجات هلال احمر برای اطفاء حریق جنگل‌ها از وظایف این جمعیت نیست و هماهنگی آن به عهده مرکز کنترل و اطفاء حریق هوایی وزارت دفاع و پشیبانی نیروهای مسلح است.
خانه‌های هلال
به سراغ عطا دورانی می‌رویم. او رئیس دفتر فدراسیون بین المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر در ایران است. همان ابتدای گفت‌وگو یادآوری می‌کند که آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی‌بیش از متوسط جهانی است و می‌گوید: « به طور متوسط در دنیا از هر 7 نفر، زندگی یک نفر از پیامدهای مستقیم تغییرات اقلیمی آسیب دیده است. اما از آنجایی که نرخ آسیب‌پذیری از این تغییرات برای مردم ایران حتی از اغلب کشورهای همسایه هم بالاتر است؛ نگرانی ما برای این کشور بیشتر است. او البته از پاسخگویی اضطراری هلال احمر ایران قدردانی می‌کند و این جمعیت را از نظر آمادگی لجستیک و کثرت داوطلبان آموزش‌دیده، الگویی قابل قبولی برای 192 جمعیت ملی دنیا معرفی می‌کند.»
دورانی به تلاش‌های هلال احمر ایران و پشتیبانی فدراسیون از آن امیدوار است و می‌گوید: «یکی از اقدامات ویژه و موثر هلال احمر ایران ایجاد 6 هزار خانه هلال در سراسر کشور است. این خانه‌ها با آموزش مردم و اقدام به موقع، تاب‌آوری جامعه را در برابر حوادث و بلایا را افزایش می‌دهند و ما به این ساختار برای کاهش آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی‌بسیار امیدواریم.»
خانه‌های هلال در مناطق روستایی و محلات حاشیه نشین یا کم‌برخوردار شهری ایجاد شده‌اند و ساختار آن‌ها به گونه‌ایست که توسط خود مردم مدیریت می‌شوند و به فعالیت می‌پردازند. اگر یکی از دلایل مهاجرت مردم به حومه کلانشهرهای ایران را، بیکاری و مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی‌به خصوص خشکسالی بدانیم؛ خانه‌های هلال تشکیلاتی برای حمایت از مردم به دست خود مردم است که توسط جمعیت هلال احمر پشتیبانی و حمایت می‌شود و بسیاری از خیرین، کمک‌های بهداشتی و معیشتی خود را توسط همین خانه‌ها به نیازمندان واقعی می‌رسانند. البته در کنار این کمک‌ها نقش آموزش و آگاه‌سازی جامعه نسبت به حوادث و بلایا در اولویت است.
آمادگی سازمان امداد و نجات
یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی تغییرات الگوی بارش و باران‌های نامنظم در روزهایی از سال است که انتظار سیل نمی‌رود. نمونه آن سیل‌هایی است که نوروز 1398 گریبان کشور را گرفت. مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران در سازمان هواشناسی کشور درصد تامین بارش استان لرستان در سال ابی 97-98 را 187/8 درصد اعلام کرد. در حالی که در وضعیت طبیعی این میزان از بارش باید در فصل مناسب و به تدیج نزول می‌کرد تا برکات آن به جای ویرانی، سرسبزی و پرباری کشاورزی را به ارمغان آورد. گلستان و فارس هم وضعیت مشابهی داشتند. این حجم بزرگ از حادثه‌ی هم‌زمان در پهنه وسیع ایران، نیاز به آمادگی لجستیک و تیم‌های عملیاتی متعدد دارد. مدیریت یکپارچه مقابله با حوادث لازم دارد. سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر متولی نخست این امر است و تلاش می‌کند، نجات‌گرانش و انبارهای امدادی‌اش همیشه آماده باشند. اما بودجه محدود جمعیت، همه را نگران کرده است.
محمدحسن قوسیان مقدم دبیرکل جمعیت هلال احمر تیرماه گذشته در گفت‌وگو با «عصرایران» گفته است: « برای تامین نیازهای امدادی، تجهیز انبارها در سطح کشور و هزینه‌های جاری جمعیت به برآوردی حدود 14 هزار میلیارد تومان در سال 1399 رسیدیم. اما بودجه‌ای که در نهایت در سال گذشته به ما رسیده در حدود 3 هزار میلیاردتومان هم نبود و این یعنی فقط حدود 20 درصد نیاز ما تامین شده است.»
نجاتگران هلال احمر ایران و افزون بر 60 هزار امدادگر داوطلب آن برای امدادرسانی به آسیب‌دیدگان از 24 بالگرد و بیش از 5 هزار خودروی امدادی و آمبولانس استفاده می‌کنند که نگه‌داری و تعمیر آن‌ها بسیار پرهزینه است.
هلال احمر را تنها نگذارید
در کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی بحث انرژی و مصرف آن محوریت دارد. در این نشست مصرف انرژی برای تولید و ادامه حیات به خصوص در جوامع صنعتی امروز، مجادله‌ی اصلی گفت‌گوهاست.
دکتر زین‌العابدین صادقی استاد اقتصاد انرژی و مدیر گروه اقتصاد دانشگاه سراسری شهید باهنر کرمان در گفت‌وگو با ما از وضعیت ایران براساس آمارهای جهانی می‌گوید: « نرخ مصرف سرانه انرژی در سال ۲۰۲۰ در دنیا به دلیل اثرات منفی همه‌گیری کرونا و تاثیر آن بر بازارهای مختلف ۵/۵ درصد کاهش پیدا کرده است. اما این کاهش در ایران تنها ۱/۱ درصد بوده است. توجه کنید که با فشار تحریم‌ها و کوچک‌شدن اقتصاد کشور، میزان کاهش مصرف انرژی ما، باید بیش از میانگین جهانی افول می‌کرد. در حالی که اکنون پنج برابر متوسط دنیاست.»
او می‌گوید: «طبق قانون ترمودینامیک، انرژی به گرما، نیروی کار مفید و یا آلودگی تبدیل می‌شود. این آمارها نشان‌دهنده تکنولوژی ضعیف ما و بهره‌وری نامناسب کشور در تولید است.»
صادقی آمار عجیب دیگری را مطرح می‌کند: «در سال ۲۰۲۰ تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان 3/6 درصد کاهش یافت ولی در ایران نه تنها کم نشد؛ بلکه 2/0 درصد افزایش پیدا کرد. در حالی که این عدد حتی در منطقه خاورمیانه هم ۴ درصد کاهش داشت. این نشان دهنده عدم موفقیت ما در بهینه‌کردن مصرف و البته عدم استقرار حاکمیت محیط زیستی است. زیرا در حاکمیت محیط زیستی، تلاش می‌شود هم دولت‌ها و هم تعداد بیشتری از مردم در منافع زیست محیطی بهره‌مند باشند.»
از گفته‌های او نتیجه می‌گیریم تلاش هلال‌احمر بدون بهبود اقتصاد و برنامه‌ریزی کلان تصمیم‌سازان عالی کشور برای تولید، مصرف، تجارت و سیاست بین‌الملل و حتی برنامه‌ریزی اجتماعی و فرهنگی جامعه، کفایت نمی‌کند و در بهترین حالت مرهمی است بر زخم هایی که تغییرات اقلیمی‌بر پیکر کشور می‌زند. زخم‌هایی که هر روز عمیق‌تر می‌شود و التیام آن‌ها دشوارتر.